• Lycopene ဆိုတာ ဘာလဲ ။
လိုင်ကိုပင်အပင်အစားအစာများတွင်တွေ့ရသော ကာရိုတင်းနွိုက်တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး အနီရောင်ခြယ်ပစ္စည်းလည်းဖြစ်သည်။ ၎င်းကို ရင့်ကျက်သော အနီရောင်အပင်အသီးအနှံများတွင် ပြင်းအားမြင့်မားစွာတွေ့ရှိရပြီး ပြင်းထန်သော antioxidant လုပ်ဆောင်မှုရှိသည်။ အထူးသဖြင့် ခရမ်းချဉ်သီး၊ မုန်လာဥနီ၊ ဖရဲသီး၊ သင်္ဘောသီးနဲ့ မာလကာသီးတွေမှာ ပေါများပါတယ်။ ၎င်းကို အစားအသောက်ပြုပြင်ရာတွင် ရောင်ခြယ်ပစ္စည်းအဖြစ် အသုံးပြုနိုင်ပြီး antioxidant ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ အစားအစာများအတွက် ကုန်ကြမ်းအဖြစ်လည်း မကြာခဏ အသုံးပြုလေ့ရှိသည်။
• Physical And Chemical Properties ofလိုင်ကိုပင်
1. ဓာတုဖွဲ့စည်းပုံ
ဓာတုအမည်- လိုင်ကိုပင်
မော်လီကျူးဖော်မြူလာ- C40H56
မော်လီကျူးအလေးချိန်- 536.87 g/mol
ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံ- Lycopene သည် မပြည့်ဝသော ဟိုက်ဒရိုကာဗွန်တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး ပေါင်းစည်းထားသော နှစ်ထပ်နှောင်ကြိုးများ ရှည်လျားသည်။ ၎င်းတွင် conjugated double bond 11 ခုနှင့် non-conjugated double bond 2 ခုပါ၀င်ပြီး linear structure ကိုပေးသည်။
2. ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာဂုဏ်သတ္တိများ
အသွင်အပြင်- Lycopene သည် ပုံမှန်အားဖြင့် အနီရောင်မှ နက်ရှိုင်းသော အနီရောင်ပုံဆောင်ခဲမှုန့်ဖြစ်သည်။
အနံ့ : ၎င်းတွင် အနံ့ ၊ အနံ့ ရှိသည်။
အရည်ပျော်မှတ်- Lycopene သည် ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် 172-175°C (342-347°F) ရှိသည်။
ပျော်ဝင်နိုင်မှု-
ပျော်ဝင်နိုင်သည်- chloroform၊ benzene နှင့် hexane ကဲ့သို့သော အော်ဂဲနစ်ပျော်ဝင်ပစ္စည်းများ။
ရေတွင် မပျော်ဝင်ပါ။
တည်ငြိမ်မှု- Lycopene သည် အလင်း၊ အပူနှင့် အောက်ဆီဂျင်ကို ထိခိုက်စေနိုင်ပြီး ၎င်းကို ပျက်စီးစေနိုင်သည်။ ၎င်းသည် သီးခြားပုံစံထက် ၎င်း၏ သဘာဝအစားအစာမက်ထရစ်တွင် ပိုမိုတည်ငြိမ်သည်။
3. ဓာတုဂုဏ်သတ္တိများ
Antioxidant လုပ်ဆောင်ချက်- Lycopene သည် အစွမ်းထက်သော ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ပစ္စည်းဖြစ်ပြီး ဖရီးရယ်ဒီကယ်များကို ချေဖျက်ပေးနိုင်ပြီး ဆဲလ်များနှင့် တစ်ရှူးများဆီသို့ ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်မှုကို ကာကွယ်ပေးပါသည်။
Isomerization- Lycopene သည် all-trans နှင့် cis-isomers အမျိုးမျိုးအပါအဝင် isomeric ပုံစံများစွာဖြင့်တည်ရှိနိုင်သည်။ လတ်ဆတ်သော ခရမ်းချဉ်သီးများတွင် အတည်ငြိမ်ဆုံးနှင့် အထင်ရှားဆုံးဖြစ်ပြီး၊ cis-isomers များသည် ဇီဝဆိုင်ရာပိုမိုရရှိနိုင်ပြီး ပြုပြင်ခြင်းနှင့် ချက်ပြုတ်စဉ်တွင် ဖွဲ့စည်းထားသည်။
တုံ့ပြန်မှု-လိုင်ကိုပင်၎င်း၏ မပြည့်မပြည့် မြင့်မားမှုကြောင့် အတော်လေး ဓာတ်ပြုပါသည်။ အထူးသဖြင့် အလင်း၊ အပူနှင့် အောက်ဆီဂျင်နှင့် ထိတွေ့သည့်အခါ ဓာတ်တိုးမှုနှင့် isomerization တုံ့ပြန်မှုများကို ခံရနိုင်သည်။
4. Spectral ဂုဏ်သတ္တိများ
UV-Vis စုပ်ယူမှု- Lycopene သည် UV-Vis ဒေသတွင် စုပ်ယူမှုအားကောင်းပြီး အမြင့်ဆုံးစုပ်ယူမှုအထွတ်အထိပ် 470-505 nm ဝန်းကျင်ရှိပြီး ၎င်းတွင် အနီရောင်အရောင်ကို ပေးစွမ်းသည်။
NMR Spectroscopy- လိုင်ကိုပင်သည် ၎င်း၏ မော်လီကျူးဖွဲ့စည်းပုံနှင့် ၎င်း၏ ဟိုက်ဒရိုဂျင်အက်တမ်များ၏ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကို ပံ့ပိုးပေးသည့် နျူကလီးယား သံလိုက်ပဲ့တင်ရိုက်ခတ်မှု (NMR) spectroscopy ဖြင့် လက္ခဏာရပ်ပြနိုင်သည်။
5. အပူဓာတ်ဂုဏ်သတ္တိများ
အပူချိန်ကျဆင်းခြင်း- Lycopene သည် မြင့်မားသောအပူချိန်တွင် အာရုံခံစားနိုင်သောကြောင့် ၎င်း၏ပျက်စီးခြင်းနှင့် antioxidant လုပ်ဆောင်ချက်ကို ဆုံးရှုံးသွားစေနိုင်သည်။ ၎င်းသည် အပူချိန်နိမ့်ပြီး အလင်းရောင်နှင့် အောက်ဆီဂျင်မရှိသည့်အခါ ပိုမိုတည်ငြိမ်သည်။
6. ပုံဆောင်ခဲရိုက်ခြင်း။
သလင်းကျောက်ဖွဲ့စည်းပုံ- Lycopene သည် ၎င်း၏တိကျသော မော်လီကျူးဖွဲ့စည်းပုံကို ဆုံးဖြတ်ရန် X-ray crystallography ကို အသုံးပြု၍ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာနိုင်သည့် ပုံဆောင်ခဲပုံသဏ္ဍာန်များကို ဖွဲ့စည်းနိုင်သည်။
• အကျိုးကျေးဇူးတွေက ဘာတွေလဲ။လိုင်ကိုပင်?
1. Antioxidant ဂုဏ်သတ္တိများ
- Free Radicals များကို ပျက်ပြယ်စေသည်- Lycopene သည် ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်မှုနှင့် ဆဲလ်များကို ပျက်စီးစေသည့် မတည်ငြိမ်သော မော်လီကျူးများဖြစ်သည့် ဖရီးရယ်ဒီကယ်များကို ချေဖျက်ပေးသည့် အစွမ်းထက်သော antioxidant ဖြစ်သည်။
- Oxidative Damage ကို ကာကွယ်ပေးသည် - ဖရီးရယ်ဒီကယ်များကို ချေဖျက်ပေးခြင်းဖြင့် lycopene သည် DNA၊ ပရိုတင်းနှင့် lipid တို့၏ ဓာတ်တိုးပျက်စီးမှုကို တားဆီးပေးပြီး အိုမင်းရင့်ရော်မှုနှင့် ရောဂါအမျိုးမျိုးကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။
2. နှလုံးသွေးကြောကျန်းမာရေး
- LDL ကိုလက်စထရောကို လျှော့ချပေးသည်- Lycopene သည် low-density lipoprotein (LDL) ကိုလက်စထရောအဆင့်ကို လျှော့ချပေးသည်၊ ၎င်းကို "မကောင်းတဲ့" ကိုလက်စထရောဟု မကြာခဏရည်ညွှန်းလေ့ရှိသည်။
- သွေးကြောများ၏လုပ်ဆောင်ချက်ကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေသည်- Lycopene သည် သွေးကြောများ၏ လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေပြီး atherosclerosis (သွေးကြောများ မာကျောခြင်း) ဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးသည်။
- သွေးပေါင်ချိန်ကျစေခြင်း- အချို့သောလေ့လာမှုများက lycopene သည် သွေးပေါင်ချိန်ကို လျော့ကျစေပြီး နှလုံးသွေးကြောကျန်းမာရေးကို အထောက်အကူဖြစ်စေသည်ဟု အချို့လေ့လာမှုများက အကြံပြုထားသည်။
3. ကင်ဆာကာကွယ်ခြင်း။
- ကင်ဆာဖြစ်နိုင်ချေကို လျှော့ချပေးသည်- Lycopene သည် ဆီးကျိတ်၊ ရင်သား၊ အဆုတ်နှင့် အစာအိမ်ကင်ဆာများအပါအဝင် ကင်ဆာအမျိုးအစားများစွာ၏ ဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးသည်။
- ကင်ဆာဆဲလ်ကြီးထွားမှုကို ဟန့်တားသည်- Lycopene သည် ကင်ဆာဆဲလ်များ ကြီးထွားမှုနှင့် ကြီးထွားမှုကို ဟန့်တားနိုင်ပြီး ကင်ဆာဆဲလ်များတွင် ပရိုတင်းဆဲလ်သေ (apoptosis) ကို ဖြစ်စေသည်။
4. အရေပြားကျန်းမာရေး
- ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်ဒဏ်ကိုကာကွယ်ပေးသည်- Lycopene သည် ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်ကြောင့် အရေပြားပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးပြီး နေလောင်ခြင်းနှင့် ရေရှည်အသားအရေပျက်စီးမှုအန္တရာယ်ကို လျှော့ချပေးသည်။
- အသားအရည်ကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေသည်- lycopene ကြွယ်ဝသော အစားအစာများကို ပုံမှန်စားသုံးခြင်းသည် အသားအရေ၏ အသွင်အပြင်ကို တိုးတက်စေပြီး လိုင်းကောင်းခြင်းနှင့် အရေးအကြောင်းများကို လျော့ပါးစေသည်။
- ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချပေးသည်- Lycopene သည် ရောင်ရမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်သည့် ဂုဏ်သတ္တိများ ရှိပြီး အရေပြားရောင်ရမ်းခြင်းနှင့် နီရဲခြင်းကို လျှော့ချပေးနိုင်သည်။
5. မျက်လုံးကျန်းမာရေး
- Age-related Macular Degeneration (AMD) ကိုကာကွယ်ပေးသည်- Lycopene သည် မျက်လုံးအား oxidative stress မှ ကာကွယ်ပေးပြီး အသက်ကြီးသူများတွင် အမြင်အာရုံဆုံးရှုံးမှု၏ အဓိကအကြောင်းရင်းဖြစ်သော အသက်အရွယ်နှင့်ဆိုင်သော macular degeneration ဖြစ်နိုင်ချေကို လျှော့ချပေးသည်။
- အမြင်အာရုံကို ကောင်းမွန်စေခြင်း- Lycopene သည် မြင်လွှာနှင့် မျက်လုံး၏ အခြားအစိတ်အပိုင်းများကို ဓာတ်တိုးပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးခြင်းဖြင့် ကျန်းမာသော အမြင်အာရုံကို ထိန်းသိမ်းပေးနိုင်သည်။
6. အရိုးကျန်းမာရေး
- အရိုးဆုံးရှုံးမှုကို လျှော့ချပေးသည်- Lycopene သည် အရိုးများ စုပ်ယူမှု (ပြိုကွဲခြင်း) ကို လျှော့ချပေးပြီး အရိုးပွရောဂါနှင့် အရိုးကျိုးခြင်းများကို တားဆီးပေးနိုင်သည့် အရိုးသတ္တုသိပ်သည်းဆကို တိုးမြင့်စေကြောင်း ပြသထားသည်။
- အရိုးဖွဲ့စည်းခြင်းကို အားပေးသည်- Lycopene သည် အရိုးတစ်သျှူးအသစ်များဖွဲ့စည်းခြင်းကို ပံ့ပိုးပေးကာ အရိုးတစ်ခုလုံးကျန်းမာရေးကို အထောက်အကူပြုသည်။
7. Anti-Inflammatory Effects များ
- ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချပေးသည်- Lycopene သည် ပြင်းထန်သော ရောင်ရမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်သည့် ဂုဏ်သတ္တိများ ရှိပြီး နှလုံးရောဂါ၊ ဆီးချိုနှင့် ကင်ဆာအပါအဝင် ရောဂါအမျိုးမျိုးနှင့် ဆက်စပ်နေသည့် နာတာရှည်ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချပေးနိုင်သည်။
- နာကျင်မှုကို သက်သာစေသည်- ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချခြင်းဖြင့်၊ lycopene သည် အဆစ်အမြစ်ရောင်ရမ်းခြင်းကဲ့သို့သော ရောင်ရမ်းမှုအခြေအနေများနှင့် ဆက်စပ်နေသော နာကျင်မှုကို သက်သာစေနိုင်သည်။
8. အာရုံကြောကျန်းမာရေး
- အာရုံကြောဆိုင်ရာရောဂါများကို ကာကွယ်ပေးသည်-လိုင်ကိုပင်ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ဂုဏ်သတ္တိများသည် ဦးနှောက်ဆဲလ်များကို ဓာတ်တိုးပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးပြီး အယ်လ်ဇိုင်းမားနှင့် ပါကင်ဆန်ကဲ့သို့သော အာရုံကြောဆိုင်ရာရောဂါများ ဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးသည်။
- သိမြင်နိုင်စွမ်းကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေသည်- အချို့သောလေ့လာမှုများက lycopene သည် အထူးသဖြင့် သက်ကြီးရွယ်အိုများတွင် သိမြင်မှုဆိုင်ရာလုပ်ဆောင်မှုနှင့် မှတ်ဉာဏ်ကို တိုးတက်စေသည်ဟု အကြံပြုထားသည်။
• Applications တွေက ဘာတွေလဲ။လိုင်ကိုပင်?
၁။အစားအသောက်နှင့်အဖျော်ယမကာလုပ်ငန်း
အလုပ်လုပ်နိုင်သော အစားအစာများနှင့် အဖျော်ယမကာများ
- ခိုင်ခံ့သော အစားအစာများ- Lycopene သည် ၎င်းတို့၏ အာဟာရတန်ဖိုးကို မြှင့်တင်ရန် စီရီရယ်များ၊ နို့ထွက်ပစ္စည်းများနှင့် သရေစာများကဲ့သို့ အမျိုးမျိုးသော အစားအစာများတွင် ပေါင်းထည့်ထားသည်။
- အဖျော်ယမကာများ : Lycopene ကို ကျန်းမာရေး အဖျော်ယမကာများ၊ ဖျော်ရည်များနှင့် ဖျော်ရည်များတွင် အသုံးပြုပြီး ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင် အကျိုးကျေးဇူးများကို ပေးစွမ်းကာ အလုံးစုံ ကျန်းမာရေးကို ကောင်းမွန်စေပါသည်။
သဘာဝအစာအရောင်ခြယ်ခြင်း။
- အရောင်တင်အေးဂျင့်- Lycopene ကို အစားအစာများနှင့် အဖျော်ယမကာများတွင် သဘာဝ အနီရောင် သို့မဟုတ် ပန်းရောင် ရောင်စုံအဖြစ် အသုံးပြုပြီး ဓာတုဗေဒပစ္စည်းများမပါဘဲ ဆွဲဆောင်မှုရှိသော အရောင်ကို ပေးစွမ်းသည်။
2. Dietary Supplements များ
Antioxidant ဖြည့်စွက်စာများ
- Capsules နှင့် Tablets : Lycopene သည် ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ပစ္စည်း ပမာဏကို စုစည်းပေးရန်အတွက် မကြာခဏ ဆေးတောင့် သို့မဟုတ် ဆေးပြားများတွင် ဖြည့်စွက်စာအဖြစ် ရနိုင်သည်။
- Multivitamins : Lycopene သည် ၎င်းတို့၏ Antioxidant ဂုဏ်သတ္တိများကို မြှင့်တင်ရန်နှင့် ကျန်းမာရေးကို ပံ့ပိုးပေးရန်အတွက် multivitamin ဖော်မြူလာတွင် ပါဝင်ပါသည်။
နှလုံးကျန်းမာရေး ဖြည့်စွက်စာများ
- နှလုံးသွေးကြောဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု- Lycopene ဖြည့်စွက်စာများသည် LDL ကိုလက်စထရောကို လျှော့ချပေးပြီး သွေးကြောများ၏ လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေခြင်းဖြင့် နှလုံးကျန်းမာရေးကို ပံ့ပိုးပေးမည့် အလားအလာအတွက် စျေးကွက်တွင် ရောင်းချပေးပါသည်။
3. အလှကုန်နှင့် တစ်ကိုယ်ရေ စောင့်ရှောက်မှု ထုတ်ကုန်များ
အသားအရေထိန်းသိမ်းမှုထုတ်ကုန်များ
- Anti-Aging Creams : Lycopene ကို Anti-Aging Properties နှင့် Serum များတွင် အသုံးပြုပြီး အရွယ်တင်နုပျိုသော အသားအရောင်နှင့် အရေးအကြောင်းများကို လျော့ပါးသက်သာစေသည်။
- နေရောင်ကာခရင်မ်များ : Lycopene သည် နေလောင်ခံခရင်မ်များနှင့် နေရောင်ပြီးနောက် ထုတ်ကုန်များတွင် ပါဝင်ပြီး အရေပြားကို UV ပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးပြီး ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချပေးသည်။
ဆံကေသာထိန်းသိမ်းမှုထုတ်ကုန်များ
- Shampoos and Conditioners : Lycopene သည် ဆံသားကို ဓာတ်တိုးပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးပြီး ဦးရေပြားကျန်းမာရေးကို ကောင်းမွန်စေရန်အတွက် Lycopene ကို အသုံးပြုသည်။
4. ဆေးဝါးလုပ်ငန်း
ကုထုံးအေးဂျင့်များ
- ကင်ဆာကာကွယ်ခြင်း - ဆီးကျိတ်၊ ရင်သားနှင့် အဆုတ်ကင်ဆာများအတွက် ကင်ဆာကာကွယ်မှုတွင် ၎င်း၏ အလားအလာရှိသော အခန်းကဏ္ဍအတွက် Lycopene ကို လေ့လာခဲ့သည်။
- နှလုံးသွေးကြောကျန်းမာရေး- Lycopene သည် နှလုံးသွေးကြောဆိုင်ရာရောဂါများဖြစ်နိုင်ချေကို လျှော့ချရန်နှင့် နှလုံးကျန်းမာရေးကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေခြင်းအတွက် ၎င်း၏အကျိုးကျေးဇူးများအတွက် လေ့လာမှုတစ်ခုဖြစ်သည်။
လိမ်းဆေးများ
- အနာကျက်ခြင်း - Lycopene ကို အနာကျက်စေရန်နှင့် ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချရန်အတွက် လိမ်းဆေးဖော်စပ်ရာတွင် အသုံးပြုပါသည်။
5. စိုက်ပျိုးရေးနှင့် တိရစ္ဆာန်အစာ
တိရစ္ဆာန်အာဟာရ
- ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ပစ္စည်း- ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ပစ္စည်းများကို ပံ့ပိုးပေးခြင်းဖြင့် တိရစ္ဆာန်များ၏ ကျန်းမာရေးနှင့် ကုန်ထုတ်စွမ်းအားကို တိုးတက်စေရန်အတွက် Lycopene ကို တိရစ္ဆာန်အစာတွင် ထည့်သွင်းထားသည်။
အပင်ကြီးထွားမှု
- အပင်ဖြည့်စွက်စာများ- လိုင်ကိုပင်ကို ဓာတ်တိုးမှုဖိအားမှကာကွယ်ပေးခြင်းဖြင့် အပင်ကြီးထွားမှုနှင့် ကျန်းမာရေးကို မြှင့်တင်ရန် စိုက်ပျိုးရေးထွက်ကုန်များတွင် အသုံးပြုသည်။
6. ဇီဝနည်းပညာနှင့် သုတေသန
Biomarker လေ့လာမှုများ
- Disease Biomarkers: Lycopene ကို ကင်ဆာနှင့် နှလုံးသွေးကြောဆိုင်ရာ ရောဂါများအပါအဝင် ရောဂါအမျိုးမျိုးအတွက် ဇီဝအမှတ်အသားအဖြစ် ၎င်း၏အလားအလာကို လေ့လာရန် သုတေသနတွင် အသုံးပြုသည်။
အာဟာရသုတေသန
- ကျန်းမာရေးအကျိုးကျေးဇူးများလိုင်ကိုပင်ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ပစ္စည်း၊ ရောင်ရမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်ခြင်းနှင့် ကင်ဆာဆန့်ကျင်ဂုဏ်သတ္တိများ အပါအဝင် ၎င်း၏ ကျန်းမာရေးအကျိုးကျေးဇူးများအတွက် အကျယ်တဝင့် လေ့လာထားသည်။
• Lycopene ၏အစားအစာအရင်းအမြစ်များ
နို့တိုက်သတ္တဝါများသည် lycopene ကို ၎င်းတို့ဘာသာ မပေါင်းစပ်နိုင်ဘဲ ဟင်းသီးဟင်းရွက်နှင့် သစ်သီးဝလံများထံမှ ရရှိရမည်ဖြစ်သည်။လိုင်ကိုပင်ခရမ်းချဉ်သီး၊ ဖရဲသီး၊ စပျစ်သီးနှင့် မာလကာသီးကဲ့သို့သော အစားအစာများတွင် အဓိကအားဖြင့် တွေ့ရှိရသည်။ ခရမ်းချဉ်သီးမှာပါတဲ့ lycopene ပါဝင်မှုက အမျိုးအစားနဲ့ ရင့်ကျက်မှုပေါ်မူတည်ပြီး ကွဲပြားပါတယ်။ ရင့်ကျက်မှုမြင့်မားလေ၊ လိုင်ကိုပင်ပါဝင်မှု မြင့်မားလေဖြစ်သည်။ လတ်ဆတ်သော ခရမ်းချဉ်သီးများတွင် lycopene ပါဝင်မှုသည် ယေဘုယျအားဖြင့် 31-37 mg/kg ဖြစ်သည်။ အသုံးများသော ခရမ်းချဉ်သီးဖျော်ရည်/ဆော့စ်များတွင် lycopene ပါဝင်မှုသည် အာရုံစူးစိုက်မှုနှင့် ထုတ်လုပ်မှုနည်းလမ်းပေါ်မူတည်၍ 93-290 mg/kg ခန့်ဖြစ်သည်။ lycopene ပါဝင်မှုမြင့်မားသော အခြားအသီးအနှံများတွင် မာလကာ (52 mg/kg ခန့်)၊ ဖရဲသီး (45 mg/kg ခန့်)၊ ဂရိတ်ဖရုသီး (14.2 mg/kg ခန့်) စသည်တို့ဖြစ်သည်။ မုန်လာဥနီ၊ ရွှေဖရုံသီး၊ ဇီးသီး၊ persimmons၊မက်မွန်သီး၊ သရက်သီး၊ သလဲသီး၊ စပျစ်သီးနှင့် အခြားအသီးအနှံများနှင့် ဟင်းသီးဟင်းရွက်များသည် lycopene ပမာဏအနည်းငယ် (0.1-1.5 mg/kg) ကို ပေးစွမ်းနိုင်သည်။
ဆက်စပ်မေးခွန်းများကို စိတ်ပါဝင်စားစွာ မေးမြန်းနိုင်ပါသည်-
♦ lycopene ၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကား အဘယ်နည်း။
Lycopene ကို အစားအစာများတွင် တွေ့ရလေ့ရှိသော ပမာဏဖြင့် စားသုံးသောအခါ လူအများစုအတွက် ဘေးကင်းသည်ဟု ယေဘုယျအားဖြင့် ယူဆပါသည်။ သို့သော် မည်သည့်အရာများကဲ့သို့ပင်၊ အထူးသဖြင့် ပမာဏများများ သို့မဟုတ် ဖြည့်စွက်စာအဖြစ် သောက်သောအခါတွင် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ ရှိနိုင်သည်။ ဤသည်မှာ ဖြစ်နိုင်ချေရှိသော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများနှင့် ထည့်သွင်းစဉ်းစားစရာအချို့ဖြစ်သည်။
1. အစာအိမ်နှင့် အူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများ
- ပျို့အန်ခြင်း- lycopene ဖြည့်စွက်စာများ အလွန်အကျွံသောက်ခြင်းကြောင့် အချို့သောလူများတွင် ပျို့အန်ခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။
- ဝမ်းလျှောခြင်း- အလွန်အကျွံ စားသုံးမိပါက ဝမ်းလျှောခြင်းနှင့် အခြားသော အစာခြေလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ အနှောင့်အယှက် ဖြစ်စေနိုင်သည်။
- Bloating and Gas - lycopene အမြောက်အမြားစားသုံးသောအခါ အချို့သောလူများသည် ဖောရောင်ခြင်းနှင့် ဓာတ်ငွေ့များကို ခံစားရနိုင်သည်။
2. Allergic Reactions
- အရေပြားတုံ့ပြန်မှု- ရှားသော်လည်း၊ အချို့သောလူများသည် အဖုများ၊ ယားယံခြင်း သို့မဟုတ် အင်ပျဉ်များကဲ့သို့ ဓါတ်မတည့်သည့် တုံ့ပြန်မှုများကို ခံစားရနိုင်သည်။
- အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများ- အလွန်ရှားပါးသော ကိစ္စများတွင်၊လိုင်ကိုပင်အသက်ရှူရခက်ခြင်း သို့မဟုတ် လည်ချောင်းရောင်ရမ်းခြင်းကဲ့သို့သော အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။
3. ဆေးဝါးများနှင့် ဓါတ်ပြုမှုများ
သွေးပေါင်ကျဆေးများ
- အပြန်အလှန်အကျိုးသက်ရောက်မှု- Lycopene သည် သွေးပေါင်ကျဆေးများနှင့် ဓါတ်ပြုနိုင်ပြီး ၎င်းတို့၏ အာနိသင်ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး သွေးပေါင်ချိန်ကျခြင်း (hypotension) ကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။
Anticoagulants နှင့် Antiplatelet ဆေးများ
- အပြန်အလှန်အကျိုးသက်ရောက်မှု- Lycopene သည် သွေးကျဲစေသော အာနိသင်ရှိပြီး သွေးကျဲစေသော anticoagulant နှင့် antiplatelet ဆေးဝါးများ၏ အာနိသင်ကို မြှင့်တင်ပေးကာ သွေးထွက်နိုင်ခြေကို တိုးမြင့်စေပါသည်။
4. ဆီးကျိတ်ကျန်းမာရေး
- Prostate Cancer Risk- ဆီးကျိတ်ကင်ဆာဖြစ်နိုင်ချေကို လျှော့ချရန် lycopene ကို မကြာခဏ လေ့လာနေသော်လည်း အချို့သော လေ့လာမှုများက lycopene ပမာဏ အလွန်မြင့်မားခြင်းသည် ဆန့်ကျင်ဘက် အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိနိုင်သည်ဟု အချို့သော လေ့လာမှုများက အကြံပြုထားသည်။ ဒါပေမယ့် ဒါကို အတည်ပြုဖို့ နောက်ထပ် သုတေသနတွေ လိုအပ်နေပါတယ်။
5. Carotenodermia
- အရေပြားအရောင်ပြောင်းခြင်း- lycopene ပမာဏ အလွန်မြင့်မားစွာ စားသုံးခြင်းသည် အရေပြားတွင် အဝါရောင် သို့မဟုတ် လိမ္မော်ရောင်ရှိသော carotenodermia ဟုခေါ်သော အခြေအနေသို့ ဦးတည်သွားစေနိုင်သည်။ ဤအခြေအနေသည် lycopene စားသုံးမှုကို လျှော့ချခြင်းဖြင့် အန္တရာယ်ကင်းပြီး နောက်ပြန်လှည့်နိုင်သည်။
6. ကိုယ်ဝန်နှင့် မိခင်နို့တိုက်ခြင်း။
- ဘေးကင်းရေး- အစားအစာရင်းမြစ်များမှ lycopene ကို ကိုယ်ဝန်ဆောင်နှင့် နို့တိုက်နေချိန်တွင် ဘေးကင်းသည်ဟု ယေဘုယျအားဖြင့် ယူဆသော်လည်း၊ lycopene ဖြည့်စွက်စာများ၏ ဘေးကင်းမှုကို ကောင်းစွာ မလေ့လာရသေးပါ။ ဤကာလအတွင်း lycopene အားဖြည့်ဆေးများ မသောက်သုံးမီ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးသူနှင့် တိုင်ပင်ရန် အကြံပြုလိုပါသည်။
7. အထွေထွေ ထည့်သွင်းစဉ်းစားမှုများ
မျှတသောအစားအသောက်
- မျှတအောင်စားခြင်း- မျှတသောအစားအစာ၏တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေဖြင့် lycopene ကိုစားသုံးရန်အရေးကြီးပါသည်။ ဖြည့်စွက်စာများကိုသာ အားကိုးခြင်းသည် မညီမျှမှုနှင့် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။
ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးသူများနှင့် တိုင်ပင်ပါ။
- ဆေးဘက်ဆိုင်ရာအကြံဉာဏ်- အထူးသဖြင့် သင့်တွင် နောက်ခံကျန်းမာရေးအခြေအနေများရှိလျှင် သို့မဟုတ် အခြားဆေးများသောက်နေပါက ဖြည့်စွက်စာအသစ်မစတင်မီ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးသူနှင့် အမြဲတိုင်ပင်ပါ။
♦ ဘယ်သူတွေက lycopene ကို ရှောင်သင့်သလဲ။
lycopene သည် လူအများစုအတွက် ယေဘုယျအားဖြင့် ဘေးကင်းသော်လည်း အချို့သောလူများသည် လိုင်ကိုပင် ဖြည့်စွက်စာများကို သတိထားသင့်သည် သို့မဟုတ် ရှောင်ကြဉ်သင့်သည်။ ၎င်းတို့တွင် ဓာတ်မတည့်သူများ၊ သီးခြားဆေးဝါးများ (ဥပမာ သွေးပေါင်ကျဆေးများနှင့် သွေးကျဆေးများ) သောက်သုံးနေသူများ၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်နှင့် နို့တိုက်မိခင်များ၊ ဆီးကျိတ်ကျန်းမာရေးအတွက် စိုးရိမ်ရသူများ၊ အစာအိမ်နှင့် အူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာရှိသူများ၊ နှင့် carotenodermia ကြုံတွေ့နေရသူများ ပါဝင်သည်။ အထူးသဖြင့် သင့်တွင် နောက်ခံကျန်းမာရေးအခြေအနေများ သို့မဟုတ် အခြားဆေးများသောက်နေပါက ဖြည့်စွက်စာအသစ်မစတင်မီ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးသူနှင့် တိုင်ပင်ဆွေးနွေးရန် အမြဲအကြံပြုလိုပါသည်။
♦ lycopene ကို နေ့စဉ် သောက်သုံးနိုင်ပါသလား။
အထူးသဖြင့် ခရမ်းချဉ်သီး၊ ဖရဲသီးနှင့် ပန်းရောင်စပျစ်သီးများကဲ့သို့သော အစားအသောက်အရင်းအမြစ်များမှ ရရှိသော lycopene ကို ယေဘူယျအားဖြင့် နေ့စဉ်သောက်သုံးနိုင်ပါသည်။ Lycopene ဖြည့်စွက်စာကိုလည်း နေ့စဉ်သောက်သုံးနိုင်သော်လည်း အကြံပြုထားသော ပမာဏများကို လိုက်နာပြီး အထူးသဖြင့် သင့်တွင် နောက်ခံကျန်းမာရေးအခြေအနေများရှိပါက သို့မဟုတ် အခြားဆေးများသောက်နေပါက ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးသူနှင့် တိုင်ပင်ဆွေးနွေးရန် အရေးကြီးပါသည်။ နေ့စဉ် lycopene စားသုံးခြင်းသည် ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်ကာကွယ်မှု၊ နှလုံးသွေးကြောကျန်းမာရေးကို မြှင့်တင်ပေးခြင်း၊ ကင်ဆာဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးပြီး အရေပြားကျန်းမာရေးကို မြှင့်တင်ပေးခြင်း အပါအဝင် ကျန်းမာရေးအကျိုးကျေးဇူးများစွာကို ပေးစွမ်းနိုင်သည်။
♦ ဖြစ်ပါ တယ်။လိုင်ကိုပင်ကျောက်ကပ်အတွက် စိတ်ချရပါသလား
Lycopene ၏ antioxidant ဂုဏ်သတ္တိများသည် နာတာရှည်ကျောက်ကပ်ရောဂါ (CKD) ၏တိုးတက်မှုအတွက် အထောက်အကူဖြစ်စေသော oxidative stress များကို လျှော့ချပေးနိုင်သည်။ ဖရီးရယ်ဒီကယ်များကို ချေဖျက်ခြင်းဖြင့်၊ lycopene သည် ကျောက်ကပ်ဆဲလ်များ ပျက်စီးခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ နာတာရှည်ရောင်ရမ်းခြင်းသည် ကျောက်ကပ်ရောဂါကို ပိုမိုဆိုးရွားစေသည့် အခြားအချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ Lycopene ၏ ရောင်ရမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်သည့် ဂုဏ်သတ္တိများက ရောင်ရမ်းမှုကို လျှော့ချပေးနိုင်ပြီး ကျောက်ကပ်ကျန်းမာရေးကို အကျိုးပြုနိုင်ချေရှိသည်။
တင်ချိန်- စက်တင်ဘာ ၂၄-၂၀၂၄
